भारतातील हायपोथायरॉइडिझम आणि अॅनिमियाचे दुहेरी आव्हान पेलताना
- भारतामध्ये दर १० प्रौढ व्यक्तींपैकी जवळ-जवळ १ व्यक्ती[i] हायपोथायरॉइडिझमने प्रभावित
- हायपोथायरॉइडिझम असलेल्या व्यक्तींपैकी ४१.८ टक्‍के व्यक्तींना अॅनिमियाही असल्याचे निदान[ii]
- हायपोथायरॉइडिझम आणि अॅनिमिया दोघांचाही ताण वाढत आहे. १५ ते ४९ वर्षे वयोगटातील स्त्रियांमधील अॅनिमियाचे प्रमाण २०१५-१६ मधील ५३ टक्‍के वरून २०१९-२० मध्ये ५७ टक्‍के वर पोहोचले
- स्त्रियांना हायपोथायरॉइडिझम होण्याची शक्यता पुरुषांच्या तुलनेत तीन पट अधिक. वयोवृद्ध व्यक्तींच्या गटातही या आजाराचा विशेष प्रादुर्भावi
मुंबई, जानेवारी २०२५: भारतामध्ये ४.२ कोटी लोकांना थायरॉइडचा त्रास आहे, ज्यामध्ये हायपोथायरॉइडिझमचे प्रमाण सर्वाधिक असून दर १० प्रौढ व्यक्तींमधील १ व्यक्ती या आजाराने प्रभावित आहे[iii]. हायपरथायरॉईडिझमग्रस्त व्यक्तींपैकी ४१.८ टक्‍के व्यक्ती या बरेचदा हायपरथायरॉइडिझमचे पहिले लक्षण असणाऱ्या अॅनिमियाने प्रभावित असल्याचे दिसतेi. यंदाच्या जागतिक थायरॉइड जागरुकता महिन्यामध्ये लोकांना या दुहेरी आव्हानाची आठवण करून देणे महत्त्वाचे आहे, ज्यावर इलाज न झाल्यास व्यक्तीच्या एकूणच उत्पादनक्षमतेवर आणि जीवनमानाच्या दर्जावर लक्षणीय परिणाम होऊ शकतो.
रक्तातील तांबड्या पेशींची संख्या सर्वसामान्य आकड्यापेक्षा कमी भरणे हे व्यवच्छेदक लक्षण असणारा अॅनिमिया बरेचदा हायपोथायरॉइडिझमच्या सोबत शरीरात वास्तव्यास येतो.[iv] हायपोथायरॉइडिझममध्ये तुमच्या मानेमध्ये स्थित फुलपाखराच्या आकाराची थायरॉइड ग्रंथी पुरेशा प्रमाणात थायरॉइड संप्रेरके निर्माण करू शकत नाही. ही संप्रेरके अत्यंत महत्त्वाची असतात, कारण ती तुमच्या शरीराच्या चयापचय यंत्रणेच नियमन करतात व याचा तुमचे शरीर ऊर्जेचा कशाप्रकारे वापर करते यावर होतो. या स्थितींची लक्षणे एकमेकांना झाकणारी असू शकतात, विशेषत: हिवाळ्यामध्ये त्वचा एरवीही फिकुटलेली असल्याने अॅनिमियाची लक्षणे झाकली जाऊ शकतात. असे असूनही, बरेचदा त्याकडे दुर्लक्ष होते.
हिवाळ्यामध्ये उष्णता निर्माण करण्यासाठी व तापमान नियमित करण्यासाठी शरीराकडून जादा थायरॉइड संप्रेरकांची मागणी केली जाते, ज्यामुळे वजन वाढणे, थकवा, नैराश्य, कोरडी आणि खरबरीत त्वचा व केस, थंडी सहन करणे कठीण जाणे व हातांमध्ये झिणझिण्या येणे यांसारखी सर्वसामान्य लक्षणे अधिकच तीव्रतेने जाणवू शकतात. स्त्रियांना हायपरथायरॉइझमची शक्यता पुरुषांच्या तुलनेत तीन पट असते – वयोवृद्ध माणसे हा लोकसंख्यागटातही या स्थितीचा विशेषत्वाने प्रादुर्भाव असल्याचे आढळते.i
या दोन आजार एकमेकांशी कशाप्रकारे जोडलेले आहेत?
थायरॉइडची पातळी खाली गेली की तांबड्या रक्तपेशी बनण्याची प्रक्रिया मंदावते, हायपोथायरॉइडिझम किंवा होशिमोटोज थायरॉयडायटिससारख्या थायरॉइड आजारांच्या परिणामी ही प्रक्रिया अधिकच गुंतागूंतीची बनते. या स्थितींच्या परिणामी बरेचदा बी१२ या जीवनसत्त्वाची कमतरता निर्माण होते आणि त्यामुळेही तांबड्या रक्तपेशी बनण्याच्या प्रक्रियेवर परिणाम होतो. त्यात थायरॉइडच्या खालावलेल्या पातळीचा लोह खनिज रक्तात शोषल्या जाणाऱ्या क्रियेत हस्तक्षेप होतो, ज्यातून चयापचयाशी निगडित विविध प्रक्रियांमध्ये व्यत्यय येतो.[v] दोन्ही समस्यांपैकी कोणत्याही एका समस्येवर उपचार न झाल्यास हे प्रश्न अधिकच गंभीर बनू शकतात आणि त्यातून या स्थितीचे व्यवस्थापन अधिकच कठीण बनू शकते. या दोन आजारांतील या परस्परसंबंधाविषयी जागरुकता निर्माण करण वेळेवर व अचून निदान होण्यासाठी गरजेचे आहेच, पण रुग्णांना योग्य देखभाल व उपचार मिळावेत याची खातरजमा करण्याच्या दृष्टीनेही ते महत्त्वाचे आहे.
